Ons best bewaarde staatsgeheim - Peter De Graeve (filosoof UA)

Vlaamse vrienden,

Soms lees je iets waarvan je zegt: "Krak!" "Zelf had ik het niet beter kunnen zeggen. Iemand die een gedachte van jezelf verwoordt, waar je al lang mee zat, die aan het sluimeren was, maar die je zelf niet tot de juiste uiting kon brengen. Ik geloof dat men dat een literaire ervaring heet.

Ik geef u hieronder de tekst mee van het fantastische stuk dat Peter De Graeve (docent Filosofie aan de Universiteit Anwerpen) schreef in De Standaard van vandaag, 14 februari toetausandendeit. Enjoy!

Beste groeten,

Brecht.


Ons best bewaarde staatsgeheim

Peter De Graeve (docent filosofie UA) in De Standaard, 14 feb.

Claude Lefort is een van de belangrijkste Franse politieke filosofen van de voorbije decennia. Weinig bekend bij het grote publiek, maar zijn invloed bij politieke filosofen in Vlaanderen en Nederland is niet gering. Zijn inzichten hebben de ideeën over democratisch bestuur bij een generatie intellectuelen gestuurd. Volgens Lefort onderscheidt de moderne democratie zich van het Ancien Régime en het totalitarisme op één enkel, beslissend punt: in de democratie is 'de plaats van de macht leeg'.

De toverformule van het Ancien Régime: ‘Le Roi est mort, vive le Roi!’ werd door de Franse (en, niet te vergeten, mede door de Amerikaanse) revolutie ontluisterd en ontkracht. Maar ook het totalitaire idee dat ‘de wil van de Führer (de Duce, de Partijleider) wet is’, staat volgens Lefort haaks op het moderne ideaal van een humane democratie. Het totalitarisme - te rechter en te linker zijde - kan volgens hem beschouwd worden als de historische uitzondering die de democratische regel bevestigt. Vroeg of laat moeten de Hitlers en Stalins van deze tijd zich rekenschap geven van, en de prijs betalen voor, het feit dat zij aan de macht kwamen via verkiezingen of na een volksopstand tegen een tirannie.

De democratie is de menselijke, en dus onvolmaakte, verwezenlijking van een politiek Verlichtingsideaal: de macht bij het volk, voor het volk, door het volk. Groot is het gevaar, in dit politieke bestel, van ongecontroleerde volksmacht, van populisme en demagogie. Maar dit onvermijdelijke risico verdwijnt in het niets bij de praktijk die erin bestaat de controle op de macht, om wat voor reden ook, dan maar aan het volk te onttrekken.

Op de plek waar vroeger de troon van een zonnekoning of keizer stond, is nu een “gat” geslagen. In onze politieke cultuur wordt deze leemte om de zoveel jaar tijdelijk gevuld door een verkozen president of premier, en door een verkozen parlement: zoiets heet democratie.

Macht wordt niet langer belichaamd, maar ontleend, gehuurd. Niemand kan nog regeren bij de gratie Gods, of beschermd worden tegen de stem en het oog van het volk. De minotaurus is geslacht. Ariadne gaat op vrije voeten. Het labyrint staat leeg. 'De plaats van de macht is leeg.'

Met deze mysterieuze formule sprak Claude Lefort dus een ijzeren wet uit: wie vandaag, op welke wijze ook, alleen wil heersen, doet afbreuk aan het wezen van het democratische. Macht willen uitoefenen zonder door het volk voortdurend bekeken, beluisterd en beoordeeld te worden, getuigt van een autoritaire mentaliteit.

Wie ervan uitgaat dat hij het recht heeft beslissingen te nemen voor de gemeenschap der burgers ('We, the people') zonder hiervoor verantwoording af te leggen of zonder de burgers er rechtstreeks bij te betrekken, is fundamenteel ondemocratisch.

Ons dierbaar België is van top tot teen doordrongen van een dergelijk autoritaire, antidemocratische geest. Naar aanleiding van het uitlekken van zogezegd vertrouwelijke gesprekken met de vorst doen sommige vazallen nu alsof ze “erg verontwaardigd” zijn. Zij verkondigen dat de spelregels zijn vervalst. Maar dat diezelfde monarch diezelfde vertrouwelijkheid misbruikt om aan te sturen op een breuk binnen een democratisch verkozen politieke formatie (het “kartel”), en dus op het ongedaan maken van een verkiezingsuitslag, is niets minder dan verraad aan de democratie.

Dat hij persoonlijk lobbyt voor de “federale kieskring”, een particratisch kiessysteem, dat de democratische macht en inspraak van een gedeelte van zijn bevolking (nog) meer zal insnoeren, getuigt van een vorm van despotisme, een Belgische vorst waardig.

Diegenen die dit koningshuis verheffen tot een “morele macht” of tot het “bindende element” in een chaos van centrifugale krachten, maar die het tegelijk steunen in zijn aanhoudende autoritarisme en zijn voortdurende blijken van minachting voor de democratie, zijn de echte valsspelers. Zij fluisteren ons voortdurend in dat de wij, het volk, moeten wijken voor de vorst. Dat de verkiezingen onderdoen voor de gevestigde machten, voor de troon. Dat niet de staat hervormd moet worden, maar de hervormingsgezinde partij, het kartel. Dat niet het regime plaats moet maken, maar het volk. Hoelang nog, Catilina?

Men zeurt ons de oren van het lijf over een bedreigde solidariteit. Maar dat de democratie zelf wordt vertrapt door hen die er hun carrière, hun buitenlandse reisjes en hun bodemloze rijkdom aan te danken hebben, mag niet meer worden gezegd? Dat de voorbije acht maanden de trouw aan de federatie, of tenminste aan de numerieke meerderheid ervan, in de feiten is geridiculiseerd, mag geen voorwerp van discussie meer zijn? Hoelang nog? Het wordt steeds duidelijker dat in deze crisis van het regime sommigen er niet langer voor terug schrikken de democratie zelf op het spel te zetten, in dubbel opzicht.

Ten eerste wordt nu alles in het werk gesteld om de “instellingen” (in feite: de belangen van de monarchie, van enkele hovelingen en van een francofone kaste) tegen de logica van de verkiezingsuitslag in Vlaanderen te beschermen. Zo wordt een oligarchie gevestigd, of in zijn bestaan bévestigd, waarvan de mentaliteit steeds meer aanleunt bij de standenmaatschappij van 1788. Want de federale kieskring wordt een electoraal wapen in de handen van een elite.

Het tweede effect is fundamenteler. De democratische stem zelf is nu al maandenlang vakkundig gesmoord, afgeklemd, uitgeschakeld. De voedingsbodem van de politieke solidariteit in dit land is daardoor vergiftigd. Velen die op 10 juni hun stem uitbrachten, leren nu te leven met de wetenschap dat die geen gewicht heeft gehad, zich niet “leent” tot de macht. Dat in de geheime praatjes met de vorst keer op keer de democratie wordt verkracht, vindt blijkbaar niemand 'erg'.

Op de troon zit een geslacht dat zijn zin doordrijft, tegen de wil van het volk in. In België is de plaats van de macht nooit leeg gemaakt. Hier is de democratie zelf leeg. Dat is ons best bewaarde geheim. Elk colloque singulier mag gaan over wat je maar wil - de kwaliteit van een porto of de meubelen van Napoleon - één waarheid hangt als een devies boven dit geniepige onderonsje: de democratie is dood, leve de monarchie.